ГУМОН ҚИЛИНУВЧИ СУКУТ САҚЛАШ ҲУҚУҚИДАН ФОЙДАЛАНИШИ МУМКИН
Янги таҳрирдаги Конституциянинг 28-моддасидаги нормага асосан, “Гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчи ўзининг айбсизлигини исботлаши шарт эмас ва исталган вақтда сукут сақлаш ҳуқуқидан фойдаланиши мумкин”.
Жиноят ва унинг тергови ҳақида сўз борганда одамларимиз орасида шундай гап кенг тарқалган: “Тергов органларига кунинг тушмасин, тушса тамом, қутула олмайсан, тергов нима деса шуни қилишга мажбур бўласан”. Энди эса тасаввур қилинг, жиноятда гумонланаётган ёки айбланаётган шахс терговчига қараб “Айбдор ёки айбсизлигимни исботлашга мажбур эмасман, бу сизнинг мажбуриятингиз!” деб турса. Тан олайлик, бундай вазиятни тасаввур қилишимиз ҳам қийин. Аслида эса айбсизлик презумпцияси ҳар бир шахсга айнан шундай дадил позицияда бўлишни кафолатлайди!
Хусусан, айбсизлик презумпциясига биноан, гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчи ўзининг айбсизлигини исботлаб бериши шарт эмас ва исталган вақтда сукут сақлаш ҳуқуқидан фойдаланиши мумкин. Одатда шахсга нисбатан жиноят иши бошланганда у оғир руҳий ҳолатга тушади, ўзини йўқотиб қўяди, ана шу пайтда у ўз ҳуқуқларини тўлиқ англай олмайди. Айнан шундай руҳий ҳолатда оддий инсон айбдорлигини исботлаш унинг эмас, тергов органларининг вазифаси эканлигини тушунмасдан ўзига қарши кўрсатмалар бериши, афсуски, ҳаётимизда учрайдиган амалиёт.
Шахс ўзининг айблови исботида иштирок этишга мажбур эмаслиги ва исталган вақтда сукут сақлаш ҳуқуқидан фойдаланиши қоидасининг конституциявий даражада мустаҳкамланиши тергов органлари томонидан мажбурлаш ёки унга ҳар қандай босим ўтказиш каби қонунга хилоф ҳаракатлардан шахсни ҳимоя қилади.
Янгиланаётган КОНСТИТУЦИЯ лойиҳасида ушбу ҳолатлар акс эттирилган.
Шунинг учун 2023 йил апрель ойида янгиланаётган КОНСТИТУЦИЯ лойиҳаси тасдиқлаш бўйича ўтказиладиган Референдумда давлат аҳамиятига эга бўлган умумхалқ сўровида фаол иштирок этишимиз лозим.
