Oila jamiyatning muhim maonaviy negizi hisoblanadi.
“Oilaga, yoshlarga va ahloqqa qarshi jinoyatlarning sodir etilishi sabablari va ularning oldini olish”
Oila jamiyatning muhim maonaviy negizi hisoblanadi. Muayan jamiyatda komil insonning karor topishida oilaning urni benixoya kattadir. Yoshlar jamiyatning va davlatning asosiy dikkat markazida turganligi bois ularni turli xil salbiy xodisalardan ximoya kilish jinoyat xukuining asosiy vazifalaridan xisoblanadi. Jinoyat kodeksining maxsus kismi shaxsga karshi jinoyatlar bulimida oilaga.yoshlarga va axlokka karshi karatilagn jinoyatlar uchun javobgarlik belgilangan zulib.bu jinoyatlarning ob’ekti oila, yoshlar va axloq xisoblanadi. Ob’ektiv tomondan bu jinoyatlar bevosita oilaga, yoshlarga va ahloqqa qarshi qaratilgan ijtimoiy xavfli qilmishlarda namoyon bo‘ladi. mazkur jinoyatlar sub’ektgiv tomondan qasddansodir etiladi. Jinoyatning sub’ektti 16, 18 yoshga tulgan akli raso shaxslardir.
Voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqasimz shaxslarni modsiy taominlashdan bo‘yin tovlash jinoyati uchun javobgarlik Jinoyat kodeksining 122-moddasida nazarda tutilgan. Jinoyatning ob’ektiv tomoni yeudnnng axl qiuv qaroriga muvofiq moddiy yordamga muhtoj bo‘lgan voyaga yetmagan yoki mehnatga layokatsiz shaxslarni boqish uchun undiriladig‘an mablag‘larni jami uch oydan ortiq muddat mobaynida to‘lamaslikda ifodalanadi. Voyaga yetmagan shaxslar deganda 18 yoshga to‘lmagan shaxslar tushuniladi. Mexnatga layoqasiz shaxslar— birinchi va ikkinchi shguruh nogironlari yoki kasalligi tufayli vaktincha mehnat layoqatini yo‘qotgan shaxslardir. Sub’ekttiv tomondan jinoyat qasdsan sodir etiladi. Mazkur jinoyatning sub’ektti sudning hal qiluv qaroriga binoan moddiy yordamga muhtoj voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxslarni moddiy taominlash vazifasi zimmasiga yuklangan 18 yoshga to‘lgan aqli raso har qanday shaxs bo‘lishi mumkin.
Ota onani moddy taominlashdan bo‘yin tovlashi jinoyatining ob’ekti axloq, ota-onalar yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslarning sog‘lig‘i va xayotidir. Jinoyatning ob’ektiv tomoni sudning xal qiluv qaroriga binoan mexnatga layoqatsiz va moddiy yordamga muxtoj bo‘lgan ota-onani yoki ularni urnini bosuvchi shaxslarni moddiy taominlash uchun undiriladiga mablag‘ning voyaga yetgan shaxslar tomonidan jami 3 oydan ortiq mudsat mobaynida to‘lamasligida ifodalanadi. Ota-onalar - 55 yoshga to‘lgan ayollar, 60 yoshga to‘lgan erkaklar hamda 1- va 2- gurux nogironlari mexnatga layokatsiz shaxslar xdooblanadi. Sub’ekttiv tomondan jinoyat to‘g‘ri qasdsan sodir etiladi. Jinoyatning sub’ektti 18 yoshgato‘lgan aqli raso jismoniy shaxslardir.
Bolani almashtirib qo‘yish jinoyati uchun javobgarlik Jinoyat kodeksining 124 moddasida berilgan. Jinoyatning ob’ekti bolaning o‘zi va ota-onalarining huquqlari hamda qonuniy manfaatlari va axloq normalari hisoblanadi. Ob’ektiv tomondan jinoyat tamagirlik yoki boshfa past niyatlarni ko‘zlab, bolani almashtirib qo‘yishda ifodalanadi. Qilmish bola almashtirib qo‘yilgan paytdan eotiboran tamomlangan deb eotirof etiladi. Sub’ekttiv tomondan jinoyat to‘g‘ri qasddan sodir etiladi. Jinoyatning sub’ektti xususiy tug‘riqxona, chaqaloqlar uyi va xokazo muassasalarning xodimi, 16 yoshgato‘lgan aqli raso shaxsdir.
Farzandlikka olish sirini oshkor qilish jinoyati ob’ekti oilaning manfaatlari, bolaning normal axloqiy rivojlanishi xisoblanadi. Ob’ektiv tomondan jinoyat farzandlikka oluvchining (mazkur shaxslar vafot etgan xollarda vasiylik va xomiylik organlarining) roziligisiz farzand qilib olingan o‘g‘il yoki qizbola xaqidagi maolumotlarni oshkor etishi, fukarolik xolatini qayd etish yozuvlari kitobiddagi farzandlikka oluvchilar bolaning qon-qarindoshi emasligini anglash mumkin bo‘lgan ko‘chirmalarni berishda ifodalanadi. O‘g‘il yoki qizbolaning farzandlikka olingani xaqidagi sir oshkor etilgan paytdan eotiboran jinoyat tamomlangan hisoblanadi. Sub’ekttiv tomondan jinoyat to‘g‘ri qasddan sodir etiladi. Jinoyatning sub’ektgi xar qanday shaxs shu jumladan farzandlikka olgan er-xotindan birontasi ham bo‘lishi mumkin.
Voyaga yetmagan shaxsni g‘ayriijtimoiy xatti-xarakatlarga jalb qilish jinoyati uchun javobgarlik Jinoyat kodeksining 127 moddasida berilgan bo‘lib, bu modda uch qismdan iborat. Birinchi qismda nazarda tutilgan jinoyatning ob’ektiv tomoni voyaga yetmagan shaxsning tilamchilik qilishga, spirtli ichimliklar isteomol qilishga, giyovandlik yoki psixotrop hisoblanmagan lekin kishining aql-idrokiga taosir qiladigan vosita va moddalarning isteomol etishga jalb etishdan iboratdir. Shaxsni mazkur modda qismi bilan javobgar deb topish uchun aybdorga xuddi shunday xarakatlari uchun maomuriy jazo qo‘llanilgan bo‘lishi lozim. Jinoyat kodeksining 127 moddasi ikkinchi qismida nazarda tutilgan jinoyatning ob’ektiv tomoni voyaga yetmagan shaxsni turli usullar bilan giyovandlik vositalarini yoki psixotrop moddalar isteomol qilishga jalb etishdan iborat. Voyaga yetmagan shaxs jinoyat sodir etishga jalb qilinganda esa aybdorning xarakatlari ushbu moddaning uchinchi qismi bilan baxolanadi. Jinoyatning sub’ektti 18 yoshga to‘lgan aqli raso jismoniy shaxsdir.
16 yoshga to‘lmagan shaxs bilan jinsiy aloqa qilish jinoyatining obotekti 16 yoshga to‘lmagan shaxslarning jinsiy daxlsizligi xisoblanadi. Ob’ektiv tomondan jinoyat erkak yoki ayolning karamaqarshi jinsdagi 16 yoshga to‘lmagan shaxs bilan ixtiyoriy ravishda jinsiy aloqa qilishi yoki jinsiy extiyojini g‘ayritabiy usulda qondirishida ifodalanadi. Jinsiy aloqa boshlangan yaoni erkakning jinsiy aozosi ayolning jinsiy aozosiga kiritilgan yoxud jinsiy extiyojni qayritabiy usulda qondirishga qaratilgan xatti-xarakatlar sodir etilgan paytdan eotiboran jinoyat tugallangan hisoblanadi. Sub’ekttiv tomondan jinoyat to‘g‘ri qasd bilan sodir etiladi. Jabrlanuvchi qiz (o‘g‘il) bolaning 16 yoshga to‘lmaganligi sub’ekttga oldindan ayon bo‘lganligi aybdorni Jinoyat kodeksining 128 moddasi bilan javobgarlikka tortishning zaruriy shartidir. Jinoyatning sub’ektti xar ikki jinsdagi 16 yoshga to‘lgan aqli raso shaxslar bo‘lishi mumkin.
16 yoshga to‘lmagan shaxsga nisbatan uyatsiz buzuq xarakatlar sodir etish jinoyatining ob’ektiv tomoni shaxsning 16 yoshga to‘lmaganligi aybdorga ayon bo‘lgani xoldaunga nisbatan zo‘rlik ishlatmay uyatsiz buzuq xarakatlar sodir etishda ifodalanadi. Uyatsiz-buzuq xarakatlar deganda 16 yoshga to‘lmagan shaxslar ko‘z oldida jinsiy organlarni yalongochlash, jinsiy aloqani sodir etish yoki jinsiy ehtiyojni g‘ayritabiy usulda qondirish, ularni jinsiy aloqalar qilishga o‘rgatish kabi xarakatlarni tushunish lozim. Jinoyat uyatsiz-buzuq xarakat sodir etilgan paytdan etiboran tugallangan deb eotirof etiladi. Sub’ektgiv tomondan jinoyat to‘g‘ri qasddan sodir etiladi. Jinoyatning sub’ektti xar ikki jinsdagi 16 yoshga to‘lgan aqli raso shaxslardir. Uyatsiz-buzuq xarakatlarni qilish vaqtida aybdor jabrlanuvchiga zo‘rlik ishlatgan yoki qo‘rqitgan bo‘lsa u mazkur moddaning ikkinchi qismi bilan javobgarlikka tortiladi.
Pornografik narsalarni tayyorlash va tarqatish bilan bog‘liq xarakatlar uchun javobgarlik Jinoyat kodeksining 130 moddasida nazarda tutilgan. Ushbu jinoyatning ob’ekti jamoat odob-axloqi, yoshlarning normal axloqiy rivojlanishi xosoblanadi. Pornografik narsalar deganda pornografik asarlarni,bosma buyumlarni, tasvirlarni, jinsiy aloqalarni qo‘pol natural xolatda uyatsizlarcha sharmandali yoki buzuq xolda aks ettiruvchi boshqa narsalarni tushunish zarur. Jinoyatning ob’ektiv tomoni pornografik narsalarni namoish qilish yoki tarqatish maqsadida tayyorlash, shuningdek ularni 21 yoshga to‘lmagan shaxslar o‘rtasida namoish qilish yoki tarqatish, shunday xarakatlar uchun maomuriy jazo qo‘llanilganidan keyin sodir etilishidan iboratdir. Pornografik narsalarni tayyorlash deganda ularning yaratilishini tushunish zarur. Tarqatish deganda bunday narsalarni hech bo‘lmaganda g‘ir shaxsga yetkazib berilishini, jo‘natilishini tushunish kerak. Namoish qilish deganda pornografiya bilan hech bo‘lmaganda bir shaxsning xar qanday usullar bilan tanishtirilishini tushunish lozim. Jinoyatning sub’ektti 16 yoshga to‘lgan aqli raso shaxsdir.
Foxishaxona saqlash yoki qo‘shmachilik qilish jinoyatining ob’ekti jamoat odob-axloqi, fuqarolarning sog‘lig‘i hisoblanadi. Ob’ektiv tomondan jinoyat buzuqlik uyasi bo‘lmish foxishaxonani ochish yoki saqlash, shuningdek taomagirlik yoki boshqa past niyatlarda qo‘shmachilik qilishda ifodalanadi. Foxishaxona deganda mijozlar jinsiy aloqa yoki jinsiy ehtiyojlarini g‘ayritabiy usulda qondirishi uchun foydalanadigan xar qanday xonani tushunish zarur. Foxishaxona ochish va saqlash deganda xona tanlanishi, uning jixozlanishi, faoliyat ko‘rsatilishi uchun shart-sharoitlar yaratilishi, uzoq vaqt xizmat qilishi uchun foxishaxonaning saqlanishi, mijozlarning jalb qilinishi, uning reklamasi va xokazolarni tushunish kerak. Qo‘shmachilik - taomagirlik yoki boshqa past niyatlarni ko‘zlab, maolam shaxslarning o‘zaro jinsiy aloqa qilishi yoxud jinsiy extiyojlarini g‘ayritabiy usulda qonidirishlariga xizmat qilishdan iborat. Sub’ekttiv tomondan jinoyat to‘g‘ri qasddan sodir etiladi. Jinoyatnin sub’ektti 16 yoshgato‘lgan aqli raso shaxsdir.
Inson aozolari yoki to‘qimalarini ajratib olish uchun javobgarlik Jinoyat kodeksining 133 moddasida berilgan. Ob’ektiv tomondan jinoyat shaxs tirikligida uning roziligini olmasdan turib yoki o‘lganidagn keyin yaqin qarindoshlarining roziligisiz ilmiy yoxud ta’lim ilari uchun ko‘chirib o‘tkazish yoki buzilmaydigan xolda saqlash maqsadida murdaning aozolari yoki to‘qimalarini ajratib olishda ifodalanadi. Ko‘chirib o‘tkazilgani yoki o‘tkazilmagani, saqlab qo‘yilgani yoki qo‘yilmaganidan katoiy nazar murdaning aozolari yoki to‘qimalari ajratib olingan paytdan boshlab jinoyat tamomlangan hisoblanadi. Sub’ekttiv tomondan jinoyat qasddan sodir etiladi. Jinoyatning sub’ektti 16 yoshga to‘lgan aqli raso shaxsdir.
Kabrni taxqirlash ob’ektiv tomondan qabrni yoki murdani taxqirlashda, shuningdek murdadagi kabr ustida yoki ichidagi narsalarni olishda ifodalanadi. Qabr o‘lgan odam yotgan joydir. Qabrni taxkirlash deganda uning kovlab tashlanishi, qabr ustidagi toshlar yodgorliklar marxumning xoki saklanayotgan idishlarning vayron qilinishi tushuniladi. Murdani taxqirlash deganda murdaning uning aloxida qismlarining tashqariga chiqarib olinishi, uning xo‘rlanishi tushuniladi. Sub’ekttiv tomondan jinoyat to‘g‘ri qasddan sodir etiladi. Jinoyat sub’ektti 16 yoshga to‘lgan aqli raso shaxsdir.
Jinoyat ishlari bo‘yicha
Paxtakor tuman sudining raisi U.Sattarov
